Po raz pierwszy ujęcie to zostało oficjalnie ogłoszone 13 maja 2017 roku. Szkolenie wprowadzające dla katechetów odbyło się w murach Uniwersytetu Opolskiego. Na Wydziale Katechetycznym kilkunastu katechetów zostało zaznajomionych z tym nowym trendem w nauczaniu katechezy. Jest alternatywny sposób prowadzenia katechezy, który został omówiony z ks. Bp. Andrzejem Czają – który temu działaniu życzy jak najlepszych efektów. Na oficjalnej stronie Wydziału Katechetycznego każdy zainteresowany może znaleźć specjalną zakładkę pod tytułem „Katecheza Systemowa”.
Poniższym tekstem zapraszamy do zapoznania się z podstawowymi informacjami na temat systemowego modelu katechetycznego.

Katecheza ta obejmuje szereg zagadnień związanych z nauczaniem katechezy. Chodzi tu przede wszystkim o takie zagadnienia jak: treści wiary, sposoby i metody przekazu, postawa katechety, komunikacja dialogowa, uczeń jako współtwórca procesu, atmosfera sprzyjająca procesowi katechetycznemu, którego celem jest poszanowanie godności i wolności człowieka przy jednoczesnym skutecznym przekazie wartości związanych z wiarą. Cały szereg tych zagadnień pozwala na stwierdzenie, iż proces katechetyczny jest systemem powiązań różnych zagadnień, wpływających wzajemnie na siebie, a jednocześnie na cały proces katechetyczny.

Postawa katechety jest tutaj niezwykle istotna. Jest kimś, kto elastycznie i ciekawie moderuje lekcję katechezy. Umiejętność doboru ciekawych metod, elastyczny sposób ich prowadzenia, kreatywność i spontaniczność w moderowaniu procesu lekcyjnego zapewniają katechecie komfortowe warunki pracy. W tej moderacji używa bardzo wielu ciekawych podejść, sposobów pracy z uczniem. To co niezwykle istotne to fakt, że katecheta umiejętnie zaprasza ucznia do aktywnego udziału w tym, co się dzieje na lekcji. Ze strony ucznia katecheta odbierany jest jako elastyczny, mający szeroki wachlarz możliwości fachowiec, który lekcje prowadzi ciekawie i nie podlega sztywnym schematom. Umiejętność ta jest niezwykle istotna i użyteczna. To właśnie w taki sposób katecheta schodzi z „piedestału eksperta”. Układ między uczniem i nauczycielem staje się o wiele bardziej równoległy przy jednoczesnym zachowaniu autorytetu nauczyciela i szacunku do niego.

Choć wydaje się, że uczeń to faktyczny powód do tego, by katechizować – to wcale tak nie jest. Czasem katecheza przypomina „teatr jednego aktora”. I jest Nim katecheta, na którym ciąży prawie cała aktywność podczas lekcji. Katecheta moderator umiejętnie zaprasza do pracy i aktywności uczniów. W ten sposób uczeń korzysta z okazji wypowiedzenia się, podzielenia się swoją wiedzą i zdaniem. Katecheta zapewnia „bezpieczne ramy”, by uczeń wypowiadał się chętnie. Katecheta nie dopuszcza do tego, by odrzucać wypowiedzi, negować i tak prowadzi rozmowę, by stworzyć taki sposób rozmawiania, w którym uczniowie nie oceniają wypowiedzi tych, którzy w jakiejś kwestii zabrali głos. To jest niezwykle ważne, aby te ramy budować cierpliwie z lekcji na lekcję – aż takie zachowanie staną się czymś „naturalnym”. Okazuje się, że uczniowie chętnie biorą udział w ćwiczeniach, rozmowach, grach – które zawsze służą treściom, jakie mają być przekazane na katechezie. Ciekawą propozycją dla uczniów jest pytanie katechety o treści, jakie ich interesują w związku z wiarą, Ewangelią, Bogiem – życiem, trudnościami, dylematami, pytaniami – na które chcieliby uzyskać odpowiedź. Katecheta korzysta z tego „uczniowskiego feedbacku” i umiejętnie wplata te zagadnienia w program nauczania.

To niezwykle ważny aspekt, który składa się z bardzo wielu czynników. Postawa katechety jest dla uczniów i postrzegania katechezy kluczowa. Otwartość, elastyczność, zrozumienie, odpowiednie prowadzenie komunikacji stają się elementami, które katecheza systemowa bardzo stara się rozwijać w katechetach. W tym ujęciu dużo uwagi kieruje się na to, jako katecheta jest, jak mówi, jak obchodzi się ze zdaniem młodych ludzi i jak się obchodzi z nimi samymi. W postawie katechety w zasadzie wszystko ma znaczenie – od gestów, przez mimikę po słowa – to wszystko wpływa na naszą komunikację. Ważnym aspektem katechety systemowego jest to, że wie, „co się dzieje w jego głowie” – steruje procesem myśli, emocji, dostrzega momenty, gdy niebezpiecznie zbliża się konflikt, w jaki mógłby wejść z uczniem. A to zawsze ma negatywny wpływ na lekcję. Można powiedzieć, że postawa, wewnętrzna strona katechety systemowego zmierza ku harmonijnej i bardzo dobrej współpracy z uczniem z poszanowaniem własnej i ucznia godności oraz wolności wyrażania zdania.

Jedno z kluczowych słów dla katechezy systemowej. Katecheta w bardzo pieczołowity sposób dba o dobre relacje z uczniami. Rozmawia z nimi, słucha i poważa ich zdanie. Nie osądza, nie ocenia – a tym bardziej tego nie mówi. Jest zaciekawiony uczniem. I tu nie chodzi tylko o jakąś część metody katechetycznej (to byłaby manipulacja). Ta szczera i dobra relacja jest autentyczną postawą nauczyciela, płynącą z głębokości serca i samego centrum Ewangelii, w której Jezus przykazanie o miłości uznał za najważniejsze. Jednym z ważnych aspektów tej relacji jest zaciekawienie tym, dlaczego uczeń myśli w taki a nie inny sposób. Nauczyciel pyta o to, ale nie po to, by ocenić i zanegować ucznia – ale pyta, aby zrozumieć, jakie motywacje kierują uczniem w jego widzeniu świata. A takie zachowanie jest zrozumieniem, które naznaczone jest empatią wobec ucznia. Każdy uczeń wychowywał się w bardzo różnych kontekstach (inne środowiska wychowawcze, inne domy z różnym przekazem wartości) a to podpowiada katechecie, że każdy uczeń ma prawo i musi być odmienny – ale katecheta systemowy nastawiony jest indywidualne podejście i bezapelacyjny szacunek i poszanowanie dla świata wartości ucznia.

Podstawową cechą tego języka jest jasność a celem zrozumienie przez słuchacza – a nie tylko rozumienie przez wykładowcę. To kryterium zmienia wiele w komunikacji na katechezie. Jest to kolejny poziom, w którym katecheta zwraca się do ucznia. Troszczy się o tom by to co mówi i przekazuje zostało dobrze przez ucznia zrozumiane. Nawet dopytuje uczniów, czy wszystko było dla nich jasne i zrozumiałe. Jeśli tak nie jest, katechez nie pozostawia tak tego, tylko stara się jeszcze lepiej dojaśnić, to co miał na myśli. Język katechezy systemowej nie jest sztywny i tylko teoretyczny. Nie brakuje w nim ciekawych opowieści, humoru, żywego mówienia, zróżnicowanego tonu, ciekawych przerywników. To co jest pewne, to w historii było już wielu oratorów, którzy w sposób regularny i skuteczny zanudzali swych słuchaczy „niemal na śmierć”. To akurat jest metoda, która może skutecznie uczniów do katechezy zniechęcić. Dlatego katecheza w ujęciu systemowym chce bardzo dbać o dobry, ciekawy i zrozumiały język. Ciekawostką jest fakt, że język ten stara się unikać ostrych słów lub słów, w których jest jakieś zabarwienie przemocy, walki, rywalizacji. Stąd też takie słowa jak: trzeba walczyć, musisz nie znajdują uznania na katechezie systemowej. Nie ma też uogólnień typu: „wszyscy tacy są, każdy tak myśli”. Studium języka, którym posługują się katecheci systemowi jest ciągle rozwojowe i będzie przedmiotem osobnych prac i artykułów, które będzie można znaleźć na stronie naszego Stowarzyszenia.

Od jakiegoś dłuższego czasu w naszej kulturze utarł się pewien system edukacji oparty na słowie mówionym, na pewnym rodzaju wiedzy przekazywanej ustnie, która ma być przez ucznia przyswojona i przyjęta. Oczywiście katecheza systemowa korzysta z tej metody, wszakże jest ona naturalna i powszechna dla wszystkich rodzajów edukacji. Trzeba jednak powiedzieć, że opierając się o naukę o człowieku, czyli antropologię, należy uczciwie stwierdzić, że sfera werbalna nie jest jedyną sferą człowieka. Istnieją w człowieku jeszcze inne sfery poza werbalną – nazywana sferą niewerbalną. Oczywiście jest to pojęcie złożone i bardzo szerokie. Katecheza systemowa jednak wypracowała podejścia, w których drogę do ucznia znajduje poprzez inne sposoby, niż tylko przez słowo. Każdy człowiek posiada sferę uczuciową, emocjonalną. I trzeba przyznać, że jest to sfera bardzo istotna, niestety wielokrotnie pomijana w procesie edukacji. Wiele zagadnień związanych z wiarą i Ewangelią, Jezusem jest tak skonstruowanych w postaci ćwiczeń i nie tylko, aby właśnie poruszyć tą sferę emocjonalną ucznia i poprzez nią znaleźć do Niego dojście. Okazuję się, że jeśli jest coś dobrze ubrane w emocje, to uczeń o wiele lepiej i mocniej zapamiętuje treści, które pojawiły się na lekcji. Jest to oczywiście duży i nowatorski dział, który ciągle ma charakter rozwojowy. Katecheza systemowa dostrzega dużą atrakcyjność tej metody i wiąże z nią duże nadzieje.

Umysł człowieka często poszukuje tego, co wydaje się dla niego ciekawe. Dużym zleceniem dla katechezy systemowej jest utrzymanie stałego zaciekawienia na katechezie. Oczywiście nie jest to łatwa sztuka, biorąc pod uwagę fakt, że uczniowie często już mają długie doświadczenie z treściami teologicznymi. To stałe zaciekawienie katecheta systemowy podtrzymuje na różne sposoby – wprowadza różne ciekawe metody i ćwiczenia, posługuje się swoistym, ciekawym językiem. Używa różnych figur retorycznych – potrafi katechezę również prowadzić lekko i posługuje się także dobrym, wyważonym poczuciem humoru. Sięga do ciekawych zagadnień, które poszukuje w otaczającym go świecie – równie świecie naukowym. Katecheza w ten sposób staje się lekcją interdyscyplinarną. Treści wiary, Ewangelia są w swej istocie ciekawe i interesujące. I tą interesującą stronę katecheta systemowy stara się ukazywać w sposób różnorodny i ciekawy.

I tutaj możemy dotknąć bardzo dużej różnorodności metod i ćwiczeń, jakie są w dyspozycji katechety. Tutaj portfolio jest naprawdę szerokie i bogate. Oczywiście trudno jest wymienić tych metod teraz i tutaj. Ich cechą charakterystyczną jest to, że najczęściej są mocno aktywizujące, energetyczne, dynamiczne i co bardzo istotne – angażują wszystkich uczestników katechezy. Wśród tych metod są: zespół reflektujący, rozmowa kierowana, lekcje zagadki, lekcje zobrazowane symboliką, obrazem, dźwiękiem, lekcje oparte na scenkach teatralnych, zadaniach, zabawach, grach. Są także lekcje w ujęciu narracyjnym, w którym katecheta posługując się różnorodnymi historiami wprowadza treści zaplanowane w programie nauczania. Wszystkie te metody są po to, by w sposób różnorodny i ciekawy przekazać uczniowi temat lekcji i są również po to, by uczeń czuł się aktywnym uczestnikiem lekcji. By zdobywał umiejętności wyrażania się i aby to wszystko razem połączone skłaniało ucznia do refleksji na temat wiary i życia oraz jego samego. Wśród tych metod są także te, które korzystają z nowinek informatycznych i technologicznych.

Katecheta systemowy używa specjalnie skonstruowanych pytań. Jest to najtrudniejsza umiejętność do opanowania. Bardzo ważnym aspektem tej niezwykłej metody jest to, że na pytanie odpowiadają uczniowie – a to trochę jest tak, że uczeń uznaje te odpowiedzi za swoje. Pozostaje tylko dobrze i właściwie zadać pytania. Są to rożnego rodzaju pytania – cyrkulacyjne, wyjaśniające, reflektujące, hipotetyczne, sugerujące (nie manipulacyjne), pytania rozszerzone, pytania o skutek, pytania eksternalizujące. Strategia pytań powinna być dobrze przemyślana i uprzednio przygotowana. Nie są to pytania typu sprawdzającego i nie mają za zadanie namierzać tego, czy uczeń postępuje moralnie czy nie. Pytania bardzo dobrze stymulują rozmowę i dyskusję na lekcji. Oczywiście nie jest to prosta sztuka, bowiem w zadawaniu pytań tkwi wiele pułapek, na które koniecznie trzeba uważać. Ale tego wszystkiego można się dowiedzieć na kursie przygotowującym do pracy w ujęciu systemowym.

Tak jak w katechezie klasycznej, tak i w katechezie systemowej mamy dobrze zaplanowany scenariusz lekcji. Bywa jednak i tak, że katecheta podczas katechezy wpada na jakiś dobry pomysł, który w tym temacie i w tym kontekście klasy byłby dobry do zrealizowania. Ta spontaniczność jest poniekąd ważną cechą w pracy systemowej. To podpowiada, że katecheta pracuje w sposób bardzo elastyczny i otwarty jest na nowe działania. Nie zamyka się tylko w jakimś schemacie. Taka spontaniczność stymulowana jest przez odwagę samego katechety i pozwala na ciągle nowe doświadczenia – a to przecież jest ciekawe.
Świetnym wymiarem tej katechezy jest duża kreatywność. Kto raz wpada na jakiś nowy pomysł do przeprowadzenia ciekawej katechezy, ten może się spodziewać, że za jakiś czas znowu wpadnie na kolejny dobry pomysł. To oznacza, że katecheza systemowa w swej najbardziej podstawowej charakterystyce jest przede wszystkim rozwojowa i jednocześnie zachowuje niezmienne treści wiary. Wyjaśnia je w ciekawy i różnorodny sposób.

Uczeń i katecheta czują się dobrze na lekcjach. Dzięki właściwej metodzie komunikacji, unikane są konflikty – nie pojawiają się kłótnie. Katecheta stymuluje i pilnuje „dobrego rozmawiania”. Jest to proces długotrwały – ale dzięki temu skuteczny. Nie ma ciągłego napominania, narzekania, sądzenia, oceniania. Jest dobra rozmowa, w której szacunek jest ciągle aktualizowaną cechą lekcji – szacunek katechety do ucznia i odwrotnie. Lekkość rozmowy, wrażliwość na słuchacza i rozmówcę. „Branie na poważnie” tego co mówi uczeń zamiast ciągłego podważania jego zdania. Po jakimś czasie takiej specyficznej komunikacji uczeń sam podpowiada nauczycielowi, że to jest naprawdę dobra lekcja z niezwykłym klimatem. Tutaj szczególnie wymagana jest wysoka dbałość katechety w zakresie komunikacyjnym.

Katecheza systemowa wprowadza inną narrację o Bogu. Jest to oczywiście narracja wieloskładnikowa – od postawy katechety, dobrą relację z uczniami, różnorodne metody pracy, szacunek do ucznia po konkretne techniki przekazu i same treści wiary. Z postawy i opowieści katechety wyłania się obraz Boga, który jest Miłością. Katecheta systemowy nie sili się na „przekonywanie” i na „zarzucanie argumentami” ucznia, by uzyskać zamierzony efekt. W tym ujęciu katecheta w sposób przemyślany i zorganizowany wprowadza wielopoziomową narrację, która niejako „niepostrzeżenie” mówi uczniom o tym, że warto mieć takiego przyjaciela jak Bóg. Katecheta pracuje w sposób jasny i klarowny – transparentny. Ta narracja również wprowadza inną narrację w konkretnych moralnych zagadnieniach. Wyjaśnia i docieka, próbuje zobaczyć całościowy obraz. Buduje narrację, która zmierza ku dobrym rozwiązaniom. Ta katecheza nie kończy się tylko teoretycznym podsumowaniem – ta katecheza proponuje konkretne zachowania, postawy, rozwiązania podane w prosty i jasny sposób, tak, aby uczeń mógł je samodzielnie wprowadzić w życie.

Świat się zmienia tylko dlatego, że zmieniają się ludzie. Katecheza systemowa nie pozostaje w miejscu. Rozwija się i ciągle przygląda się temu, jak zmieniają się ludzie. Reaguje elastycznie na te zmiany i tworzy coraz nowe sposoby podejście. To czego nie zmienia – to nie zmienia Ewangelii, która zawsze jest aktualna, bez względu na to, jaki bardzo zmienił się człowiek. Katecheza systemowa służy coraz lepszemu wyjaśnianiu Ewangelii i uczy, jak to zrobić w osobistym życiu i w kontekście Kościoła Katolickiego. Nie zapominając o tradycji Kościoła nie boi się sięgać po nowoczesne metody i rozwiązania, które są zdobyczą człowieka. To elastyczne połączenie buduje świeżość tej oferty i stałość ewangelicznych treści wiary.
„WŁAŚNIE DLATEGO KAŻDY NAUCZYCIEL PISMA, GDY STAJE SIĘ UCZNIEM KRÓLESTWA NIEBIESKIEGO, PODOBNY JEST DO GOSPODARZA DOMU, KTÓRY ZE SWEGO SKARBCA WYJMUJE TO, CO NOWE I STARE” MT 13, 52

Katecheta systemowy, nawet wtedy kiedy już nim jest i czuje się spełniony w swej pracy – nie zatrzymuje się w rozwoju. Dlatego po ukończonych szkoleniach może korzystać z Superwizji, czyli odpowiednio złożonej grupy, która w sposób regularny przygląda się własnej pracy katechetycznej, omawia trudności, wyjaśnia zagadnienia, które jeszcze tego się domagają. Superwizja jest profesjonalną i świetną formą ciągłego przyglądania się swojej pracy. Jest nastawiona rozwojowo i ma zapewnić stały kontakt z tymi, którzy pracują w tym właśnie ujęciu.

Kto raz nauczył się czegoś ciekawego i dobrego, nie poprzestaje na tym, lecz jest zaciekawiony kolejnymi możliwościami rozwoju samego siebie, swoich umiejętności. Można by powiedzieć, że talenty, które Jezus dał każdemu człowiekowi – i katechetom również, mogą podlegać ciągłemu odkrywaniu i lepszemu poznawaniu. Katecheza systemowa proponuje ciągły rozwój, możliwość poznawania ciągle nowych ścieżek rozwoju, pracy. Poprzez działalność Opolskiego Towarzystwa Katechezy Systemowej każdy katecheta będzie mógł skorzystać z całej gamy różnorodnych szkoleń, które jeszcze bardzie posłużą Jemu samemu oraz jeszcze bardziej rozbudują i pogłębią Jego warsztat pracy.
To jest tylko garść informacji na temat tego ciągle rozwijającego się modelu katechetycznego o nazwie katecheza systemowa. Po więcej informacji zapraszamy poprzez bezpośredni kontakt. Zaręczamy, że postaramy się odpowiedzieć na wszystkie Wasze pytania. Po fachową wiedzę w zakresie tej katechezy można sięgnąć poprzez kursy, o których co nieco dowiecie się w zakładce „Kursy i szkolenia”.